De rol van erfelijkheid bij dementie

Hoe groot is de erfelijke factor bij dementie?

Ouderdomsdementie (of dementie optredend na het 65^e levensjaar) is een ziekte die ontstaat door het samenspel van genetische factoren (zoals het APOE gen) en levensstijlfactoren. Dit wil zeggen dat genen alléén niet de oorzaak zijn, maar ook niet levensstijl alléén. Het gaat typisch over een combinatie van de beide. De grootte van het effect van het APOE gen (de belangrijkste genetische risicofactor) werd in kaart gebracht in verschillende studies [1], [2]. Zo is er een verschil in het voorkomen van de E4 variant van het APOE gen (de ongunstige variant) bij mensen met Alzheimer (ongeveer 50% draagt E4) tegenover mensen zonder Alzheimer (ongeveer 15% draagt APOE4). Als vergeleken wordt met het APOE genotype E3/E3 (het meest voorkomende genotype), dan hebben mensen met een E2 variant (de gunstige variant) een risico op Alzheimer dat ongeveer de helft lager ligt, terwijl mensen met één E4 variant een risico hebben dat 2 tot 3x hoger ligt.

De rol van genen bij jongdementie

Jongdementie treedt typisch op vóór het 55^e levensjaar en wordt niet veroorzaakt door het APOE genotype noch door levensstijlfactoren. Hier liggen specifieke genetische mutaties aan de basis (PSEN1, PSEN2, APP genen). Als je een ouder hebt met één van deze vormen van dementie, dan heb je zelf 50% kans om deze ook te krijgen. Gelukkig zijn deze vormen van dementie erg zeldzaam (<1% van alle dementiegevallen).

Erfelijkheid bij andere soorten dementie

Bij bepaalde vormen van dementie speelt het APOE gen een kleinere rol (bv. Parkinson en Lewy Body dementie), of zelfs geen rol (bv. frontotemporaal dementie). Hier spelen andere (minder goed gekende) genen en omgevingsfactoren een rol.

Moet je je zorgen maken over erfelijke dementie?

Gelukkig is het zo dat niet alle mensen die een E4 variant van het APOE gen dragen dementie krijgen. Dit aangezien ook andere genen en levensstijlfactoren een rol spelen om uiteindelijk te bepalen als de ziekte zich ontwikkelt of niet. Omgekeerd geldt ook dat mensen die geen E4 variant dragen ook dementie kunnen krijgen. Ongeveer 50% van de mensen met Alzheimer heeft geen APOE4 variant.

Wat kun je doen om je risico te verminderen?

Intussen zijn er talrijke studies die hebben aangetoond dat alles wat goed is voor hart-en bloedvaten, eveneens gunstig is voor het vermijden van ouderdomsdementie [3], [4], [5]. Een recent verschenen studie in The Lancet suggereerde dat bijna de helft van de gevallen van dementie theoretisch zouden kunnen vermeden worden als iedereen een gezonde levensstijl zou aannemen [6]. Hieronder voorbeelden van enkele zaken die je kan doen om je dementierisico te verlagen :

Dagdagelijkse beweging
Sporten (zowel uithouding als krachtsport)
Een gezond gewicht
Een gezonde voeding (vermijden ultraverwerkte voeding, vermijden van suiker, voldoende inname van omega-3 vetzuren)
Bloeddruk onder controle
Cholesterol onder controle
Voldoende sociaal contact
Je hersenen blijven trainen
Voldoende slapen zonder slaapverstoorders (alcohol, slaappillen, slaapapnoe syndroom)
Niet roken
Een goede mondhygiëne
Gehoorverlies voorkomen (of behandelen indien al ontwikkeld)
…

De dementierisico zelftest (APOE genotypering) vormt de basis van jouw gepersonaliseerde preventiestrategie om jouw risico te verkleinen.

Bij het vaststellen van een genetisch hoger risico, geeft dit de mogelijkheid om vroeger in het leven bepaalde interventies (levensstijlgewoonten, medicatie) op te starten, om de uiteindelijke kans om dementie te ontwikkelen te verlagen. Deze test kan dus helpen om jouw persoonlijke strategie voor dementiepreventie te bepalen.

Bronnen

[1] E. M. Reiman et al., “Exceptionally low likelihood of Alzheimer’s dementia in APOE2 homozygotes from a 5,000-person neuropathological study,” Nature Communications 2020 11:1, vol. 11, no. 1, pp. 1–11, Feb. 2020, doi: 10.1038/s41467-019-14279-8.

[2] N. B. Anderson, R. A. Bulatao, B. Cohen, and E. and H. in L. L. National Research Council (US) Panel on Race, “Ethnic Differences in Dementia and Alzheimer’s Disease,” 2004, Accessed: Mar. 01, 2024. [Online]. Available: https://www.ncbi.nlm.nih.gov/b...

[3] J. C. De La Torre, “Cerebral hemodynamics and vascular risk factors: Setting the stage for Alzheimer’s disease,” 2012, IOS Press. doi: 10.3233/JAD-2012-120793.

[4] K. Dhana, D. A. Evans, K. B. Rajan, D. A. Bennett, and M. C. Morris, “Healthy lifestyle and the risk of Alzheimer dementia: Findings from 2 longitudinal studies,” Neurology, vol. 95, no. 4, pp. E374–E383, Jul. 2020, doi: 10.1212/WNL.0000000000009816.

[5] K. Dhana, N. T. Aggarwal, K. B. Rajan, L. L. Barnes, D. A. Evans, and M. C. Morris, “Impact of the Apolipoprotein e ϵ4 Allele on the Relationship between Healthy Lifestyle and Cognitive Decline: A Population-Based Study,” Am J Epidemiol, vol. 190, no. 7, pp. 1225–1233, Jul. 2021, doi: 10.1093/aje/kwab033.

[6] G. Livingston et al., “Dementia prevention, intervention, and care,” The Lancet, vol. 390, no. 10113, pp. 2673–2734, Dec. 2024, doi: 10.1016/S0140-6736(17)31363-6.