Het raadsel van het geheugen bij dementie
Mensen met dementie ervaren vaak het merkwaardige fenomeen dat zij zich vroegere gebeurtenissen uit hun jeugd helder kunnen herinneren, terwijl zij moeite hebben met het onthouden van wat er gisteren is gebeurd. Dit kan verwarrend en frustrerend zijn voor zowel de patiënt als hun omgeving. Maar waarom gebeurt dit precies? Om dit te begrijpen, moeten we dieper ingaan op hoe dementie de hersenen beïnvloedt en hoe het geheugen werkt.
Het verschil tussen korte- en langetermijngeheugen
Het geheugen bestaat uit twee hoofdonderdelen: het kortetermijngeheugen en het langetermijngeheugen. Het kortetermijngeheugen is verantwoordelijk voor het onthouden van recente gebeurtenissen en informatie, zoals wat je vanochtend hebt gegeten of wie je zojuist hebt ontmoet. Het langetermijngeheugen daarentegen bevat herinneringen uit het verleden, vaak van jaren geleden. Bij dementie, en met name bij de ziekte van Alzheimer, is het kortetermijngeheugen een van de eerste functies die wordt aangetast.
Hoe dementie de hersenen beïnvloedt
Bij dementie, vooral bij Alzheimer, worden delen van de hersenen beschadigd door de ophoping van schadelijke eiwitten en de afbraak van zenuwcellen. Deze schade treft voornamelijk de hippocampus, het gebied in de hersenen dat verantwoordelijk is voor het aanmaken en opslaan van nieuwe herinneringen. Omdat de hippocampus achteruitgaat, wordt het steeds moeilijker om recente informatie vast te houden.
Het langetermijngeheugen bevindt zich echter in andere delen van de hersenen, zoals de cortex. Dit verklaart waarom oude herinneringen beter behouden blijven: de hersengebieden die verantwoordelijk zijn voor deze opgeslagen informatie zijn minder snel beschadigd in de vroege stadia van dementie.
Waarom blijven oude herinneringen langer intact?
Er zijn verschillende theorieën die verklaren waarom oude herinneringen vaak langer intact blijven bij mensen met dementie:
- Diep ingeslepen herinneringen: Herinneringen die herhaaldelijk zijn opgehaald of van grote emotionele waarde zijn, worden dieper in de hersenen verankerd. Momenten zoals het krijgen van een eerste baan, trouwen of het opvoeden van kinderen hebben vaak een grote emotionele lading en worden daarom dieper in het langetermijngeheugen gegrift.
- Herinneringen uit de kindertijd en adolescentie: Deze periode in het leven vormt een cruciale tijd voor de ontwikkeling van iemands identiteit. De hersenen tijdens deze levensfase zijn bijzonder gevoelig voor het vastleggen van lange termijn informatie, waardoor deze herinneringen vaak levendig blijven, zelfs wanneer dementie toeslaat.
- Vroege schade aan het kortetermijngeheugen: Omdat dementie eerst de hippocampus aantast, wordt het steeds moeilijker om recente gebeurtenissen vast te leggen. Dit betekent dat er geen nieuwe herinneringen worden opgeslagen, terwijl oudere herinneringen relatief onaangetast blijven.
Het concept van ‘tijdreizen’ bij dementie
Voor mensen met dementie kunnen oude herinneringen zo levendig worden dat ze soms letterlijk "teruggaan in de tijd". Dit wordt wel eens beschreven als een vorm van tijdreizen: iemand met dementie kan denken dat ze weer jong zijn, omdat die herinneringen hun huidige realiteit vormen. Dit kan verklaren waarom een persoon met dementie soms denkt dat overleden familieleden nog in leven zijn of waarom ze verwachten dat ze naar hun oude baan moeten gaan.
De rol van emotie in het geheugen
Emotie speelt een sleutelrol in het bewaren van herinneringen. Gebeurtenissen die gepaard gaan met sterke gevoelens – zowel positief als negatief – worden meestal beter onthouden. Voor mensen met dementie zijn het vaak de herinneringen met een grote emotionele lading die opduiken. Deze sterke verbindingen in de hersenen zijn vaak weerbaarder tegen de achteruitgang die dementie veroorzaakt, waardoor deze gebeurtenissen helderder blijven.
Hoe om te gaan met oude herinneringen bij dementie
Voor familieleden en verzorgers kan het waardevol zijn om gebruik te maken van deze oude herinneringen om contact te maken met iemand met dementie. Levensverhalen en fotoboeken kunnen helpen om gesprekken op gang te brengen en een gevoel van herkenning en veiligheid te creëren. Het is belangrijk om te begrijpen dat, hoewel recente herinneringen vervagen, de wereld van vroeger voor hen vaak levendig blijft.
Het geheugen is selectief bij dementie
De reden waarom mensen met dementie vaak oude herinneringen beter onthouden dan recente gebeurtenissen, heeft alles te maken met hoe de hersenen herinneringen opslaan en verwerken. Terwijl nieuwe informatie verloren gaat door schade aan het kortetermijngeheugen, blijven vroegere, emotioneel geladen herinneringen vaak intact. Dit fenomeen is een belangrijk onderdeel van de dementie-ervaring en kan ons helpen om beter te begrijpen hoe we kunnen communiceren en omgaan met mensen die lijden aan deze ziekte.
